چند کلامی راجع به زلزله دیروز صبح غرب ژاپن

صبح با شدت تکانهای دیوار ها و پنجره ها وحشت زده از خواب پریدم . با دیدن شدت لرزش ها سعی کردم با سریع ترین حرکت خود را به بچه برسانم تا از منزل خارج شویم به فکر اینکه نکند اینها لرزه اولیه بوده و پیک لرزش در راه باشد . و شکر که چنین نبود و لحظاتی بعد به در خانه نرسیده، خروش و خشم زمین فرو نشست و صدای ناله ساختمان جایش را به سکوت پگاه داد. ... طبیعتی که تا همین ده روز پیش نهایت لطافت و ظرافت خود را در خلق رگه های زیبای گلبرگهای ساکورا بکار گرفته بود ، گوشه ای از عظمت قدرتش را نشان داد.

دیروز صبح (شنبه ۱۳ آوریل) زلزله ای با بزرگای ۶ در مقیاس ریشتر و شدت ۶ در مقیاس سنجش JMA ، جزیره آواجی و استان هیوگو و بخشهایی از منطقه کانسای در غرب ژاپن را لرزاند. در بحث زلزله دو مقیاس "بزرگا" و "شدت" وجود دارد. "بزرگا" (Magnitude) مربوط است به مقدار انرژی آزاد شده توسط زلزله ، و "شدت" (Intensity) مربوط است به میزانی که یک زلزله احساس می شود. اگر لرزه های ایجاد شده ناشی از یک زلزله با لرزه های ناشی از انفجار دینامیت مقایسه گردد ، مقدار دینامیت بکاربرده شده مشابه "بزرگا" و اثرات لرزه هایی که احساس می شود را می توان با "شدت" مشابه دانست . بر اساس طبقه بندی JMA ژاپن ، هفت رده برای "شدت" زلزله ها وجود دارد که در اثر این زلزله ، شدت شش JMA در جزیره آواجی احساس شد . چیزی که نشانگر اهمیت این زلزله می باشد. (۱) (۲)

 در باب این زلزله ذکر چند نکته زیر حائز توجه است :

۱- گسلی که باعث بروز این زلزله شد به لحاظ فاصله جغرافیایی بسیار نزدیک بود به گسلی که هیجده سال پیش (در هفدهم ژانویه ۱۹۹۵ ساعت ۵:۴۵ صبح) شهر کوبه را لرزاند . فعالیت این گسل ، دیروز صبح باعث لرزش شدید زمین شد و مردم شهر کوبه و جزیره آواجی را به یاد شدت لرزه های هیجده سال قبل انداخت . زلزله قبلی با بزرگای ۷.۳ باعث کشته شدن نزدیک به ۶۵۰۰ تن از شهروندان شده بود|+| . اینکه دوباره دیروز صبح تحرک گسلی در مجاورت گسل قبلی باعث بروز زلزله ای مجدد شد جای تامل دارد. شگفت اینکه زمان رخ داد هر دو زلزله نیز بسیار شبیه به هم بود. زلزله قبل پنج و چهل و هفت دقیقه بامداد و این زلزله پنج و سی و سه دقیقه . کمتر از یک ربع تفاوت در زمان رخداد زلزله . چه سری هست درباب این زمان صبحگاهی ؟ ...

جزیره آواجی جزیره کوچکی است مابین جزیره اصلی ژاپن (هن شو) و جزیره چهارم ژاپن ( شیکو کو) ، و کانون زلزله قبل کوبه (هیجده سال پیش ) در عمق دریا در شمال این جزیره واقع بود . کانون زلزله صبح دیروز در غرب جزیره آواجی واقع بود.

|+|

|+|

۲- ژاپن کشوری است لرزه خیز و آماده و پرداخته برای این رفتارِ طبیعت . زلزله دیروز ، به رغم بزرگا و شدتش ، اما خساراتی در بر نداشت . در اثر این زلزله کسی کشته نشد|+| . فوت دو فرد سالمندان به دلیل شوک گزارش شد. طبق آمار ارایه شده توسط ان.اچ.کی در کل منطقه کانسای ( چند استان واقع در غرب ژاپن کانسای نامیده می شود) تعداد پانصد خانه آسیب های جزیی دیدند و ۲۳ تن دچار جراحت های سطحی شدند. نیازی به ذکر این مطلب نیست که این آمار بیانگر میزان استحکام بنا ها و مستحدثات ، حتی در مناطق روستایی است .  

۳- حدود چند ثانیه پیش از زلزله بسیاری از شهروندان آلارم ( هشدار) وقوع زلزله را روی موبایل ها دریافت کردند . این امر نیز بیانگر روند رو به رشد سیستمهای اطلاع رسانی الکترونیک است که می تواند حدود چندثانیه زودتر از رسیدنِ موج زلزله، شهروندان را مطلع نماید. با اینکه چند ثانیه زمان کمی است اما در هر حال در این موضوع مهم و حیاتی ، بسیار قابل تامل است . آژیر خطر برخی از ساختمانها فعال شد و مشخص است که تلاش ژاپن در این باب قابل قدردانی است. 

۴- نحوه آمادگی رسانه در این زلزله برای من انصافا قابل تامل و تحسین برانگیز بود . در جریان سونامی و زلزله ۱۱ مارس دوسال پیش ، نحوه عملکرد رسانه دارای نقاط قوت و ضعف بسیاری بود. اما هرچه بود اهمیت موضوع رسانه را در جریان یک زلزله بزرگ نشان داد. دیروز صبح کاملا نمونه ای بود از آمادگی تیم های مدیریت بحران مثلا در شبکه تلویزیونی ان.اچ.کی . نشان می دهد که رسانه ، کاملا مهیاست. بلافاصله بعد از زلزله خبرنگار از محل کانون زلزله ، جزیره آواجی، گزارش زنده می دهد. خبرنگار دیگری از اوساکا گزارش می دهد. به فاصله چند دقیقه بعد خبرنگار دیگری از وضعیت قطارها در ایستگاه اومدا ( ایستگاه مرکزی قطار کانسای ) گزارش زنده می دهد. صفحه تلویزیون، فیلم نحوه لرزش عرشه پل آکاشی را ( که چند تنها دقیقه قبل لرزیده ) نمایش می دهد . اطلاع داده می شود که نگرانی بروز سونامی نیست و نیاز به پناه گرفتن نمی باشد. مجری چنان اخبار لحظه به لحظه را گزارش می کند که انگار اخبار را حفظ کرده است ! اینکه آن وقت صبح، شبکه هدایت بحران را می تواند انجام دهد نشان از تمرین و برنامه ریزی است . تلویزیون در ژاپن خصوصی است و حتی شبکه ان.اچ.کی که زمانی به دولت تعلق داشت خصوصی شده ولی بحث نقش و جایگاه تلویزیون در بحث بحران ، مغفول نمانده است. 

۵- پل ها در کشورهایی چون ژاپن ، جدای از  ماهیت پل بودن -که پل ها برای عبور و مرور ساخته می شوند- ، کارکرد دیگری نیز دارند : دو  پارۀ سرزمین را به یکدیگر متصل می کنند در کشورهایی که جزیره جزیره اند و اجزای خاک پراکنده اند . این پل عظیم آکاشی ، که بزرگترین عرشه معلق را در جهان داراست ، و جزیره هن شو را به جزیره شیکو کو متصل کرده ، یک بار هیجده سال پیش در جریان زلزله کوبه لرزید در حالی که هنوز ساختش تمام نشده بود و در جریان مراحل احداث بود . یک بار هم دیروز صبح لرزید ! و مطمئنم مهندس طراح سازه - که یک بار متواضعانه می گفت ده سال از زندگی ام بر سر این کار رفت- ، اینک خوشحال و سرافراز است که این بنای عظیم که برای کارکرد دویست ساله طراحی شده باز از آزمونی سرافراز بیرون آمده ست.(دو گزارش در باب این پل[۱]؛[۲])

۶- این زلزله بار دیگر هشدار و تذکری بود مبنی بر ایمن سازی اجزای غیر سازه ای در خانه ها و منازل. اشیایی که در اتاق ها امکان سقوط دارند را باید به شکل مناسبی مهار کرد که باعث آسیب به ساکنین منزل نشوند . بسیاری از کسانی که در این زلزله آسیب دیدند از جمله این افراد بودند . هر یک از ما چقدر کمدها ، تلویزیون و وسایل منزل را برای پیشگیری از فروافتادن ، ایمن سازی کرده ایم ؟ ...  

   *****************

 و اما کلام آخر . این تعبیر را قبلا در جاهای مختلف نوشته و استفاده کرده ام . اینکه بر بستری لرزان ، تمدنی استوار و مستحکم را بنا کنی تحسین برانگیز است . بنا نمودن مستحدثات بر زمین لرزان از دستاوردهای هوش بشر است فارغ از موضوع ملیت ؛ ژاپنی بودن یا نبودن ... این که در برابر دیدگانمان می بینیم این امر ممکن گردیده باید مارا بیشتر برآن دارد که در آموختن بکوشیم. دریغ است که با لرزشی مشابه یا خفیف تر در بوشهر یا آذربایجان آن سان بلرزیم آنگاه که می شود و می توان برای این رفتار طبیعت ، مهیا تر و پرداخته  تر و آماده تر بود.

۱- اطلاعات این زلزله در پایگاه مرکز هواشناسی ژاپن :  |+|

۲- اطلاعات این زلزله در پایگاه مرکز زمین شناسی آمریکا : |+|

* یادداشت در خبرآنلاین :|+|