مگا تراس

«مگا تراس» و « بٍلت تراس» مشخصه و ویژگی حائز اهمیت برج جدید «فستیوال تاور» است که هم اکنون توسط شرکت تاک ناکا در بخش مرکزی شهر اوساکا در دست اجراست . طی بازدیدی که توسط گروه مهندسی سازه دانشگاه کوبه از کارگاه این طرح بزرگ ساختمانی انجام شد ، مهندس طراح سازه (مدیر تیم طراحی) آقای پروفسور تاکا ، توضیحاتی در خصوص سیستم طرح قاب این برج ارائه نمود که ذکر موارد ذیل از این بازدید مهم است :

یک - این برج فولادی با ۲۰۰ متر ارتفاع و ۳۹ طبقه ، سومین پروژه شرکت تاک ناکا است که در این مدت با هماهنگی دانشگاه امکان بازدید از آن فراهم می شود . در خصوص این شرکت با سابقه و فعالیتهایش، دو نوبت در مورخ ۲۳/۲/۱۳۸۸ (لینک) و مورخ ۱۱/۷/۱۳۸۸ (لینک) صحبت شد . کارگاه این پروژه نیز همچون موارد قبل در کمال نظم و تمیزی و خود نشانه ای است از نظم کلی که بر فضای پروژه حاکم است . در ابتدای بازدید به محل پذیرایی از مهمانان هدایت شده و طی ۳ پرزنته توضیحات مرتبط با این طرح توسط تیم فنی پروژه ارائه می شود. بر دیوار اتاق سمینار ، تصاویر مراحل پیشرفت پروژه از مرحله خاکبرداری تا کنون نصب شده و این تصاویر همیشه نشانی است از شور آنان که در کار ساختن اند . آنان که هر روز با ساخته تر شدن و کامل تر شدن طرحشان پر از شور می شوند . آنان که هر روز با فکر ساختن و با تصور بالاتر رفتن زندگی می کنند و نه آنان که ، هر روز را مثل روز قبل سپری می کنند . «تفکر ساختن» در اندیشه آنان که در این وادی گام می زنند همواره شورانگیز است و نساختن مساوی است با توقف و پوچی .

دو - نکته مهم در خصوص سیستم سازه ای این طرح، بکارگیری همزمان «مگا تراس» و « بٍلت تراس» در قاب بندی و علاوه بر این دو ، استفاده از سیستم جداساز لرزه ای (Base Isolation) در بخش تحتانی سازه است . ترکیب این سه با هم باعث شده تا ساختار این طرح ، مجموعه ای شود از خلاقیت ها و نوآوری هایی که باید در مراحل مختلف طراحی و اجرا بکار گرفته شود.

سه - همچون سایر برج های مشابه ، ساختمان ترکیبی است از فضاهای با کاربری تجاری- تفریحی و اداری . دفاتر اداری در «طبقات فوقانی» دیده شده اند و در «طبقات پایین» فضاهای با کاربری تجاری-تفریحی پیش بینی شده اند . اما نکته در اینجاست که معمار طرح، یک سالن آمفی تاتر بزرگ را در طبقات اولیه در نظر گرفته است . وجود این سالن بزرگ در چند طبقه اول، باعث می شود تا امکان استفاده از ستون نباشد و علاوه بر این ، ستونهای بیست و چند طبقه فوقانی هم باید روی سقف این سالن متوقف شوند . به طور خلاصه یعنی ، کل وزن برج روی سقف سالن آمفی تاتر باشد و کل وزن این مجموعه هم ( سالن آمفی تاتر و طبقات رویش) بر روی ستونهای طبقات زیرزمین . این محدودیت معماری است که منجر به استفاده از  «مگا تراس» ، « بٍلت تراس» و جداساز لرزه ای (Base Isolation) در سیستم طراحی قاب بندی سازه می شود .

چهار - تصویر ذیل مقطع (Section) سازه را نشان می دهد که در آن موقعیت قرارگیری سالن آمفی تاتر و همچنین قطع ستونهای طبقات فوقانی سازه بر روی سقف سالن ، نشان داده شده است .

پنج - در واقع از زیر سالن آمفی تاتر وزن کل ساختمان بر روی ۱۶ ستون پیرامونی قرار می گیرد و دیگر ستونهای میانی ساختمان در کار نیست .

شش - برای اتصال مگا تراس به بلت تراس ستونهای فولادی با قطر ۶/۳ متر به تیر با ارتفاع جان ۴/۲ متر و ۱/۱ متر به هم رسیده اند  (تصویر زیر) . وظیفه این مگا تراس و مگا بلت انتقال بارهای فوقانی ساختمان ، به «ستونهای مجاور» است به نحوی که در محل سالن آمفی تاتر امکان قطع ستونها فراهم باشد . ساخت اتصال زیر با جوش به لحاظ اجرایی کار دشواری است.

هفت - در باب سیستم جداساز لرزه ای هم نکته حایز اهمیت اینکه (برخلاف روش متعارف) کل جداساز ها در یک تراز قرار نداشته و اختلاف تراز در محل نصب این سیستم نیز نوعا از خلاقیت های بکار رفته در طراحی این سازه محسوب می شود .

هشت - در باب آسانسور واقع در مرکز سازه نیز موضوع وجود جداساز لرزه ای پیش بینی شده ، به نحوی که در زمان بروز زلزله ، شکستگی در ریل ها پیش نیاید .   

در مجموع به نظر می رسد این ساختار طراحی قاب منجر به گران شدن قیمت تمام شده سازه می شود اما کاملا هویداست که هدف ، طراحی اقتصادی نبوده بلکه این تیپ پروژه ها نوعاً تلاشی است برای آزمودن تجارب جدید ، نوآوری و پیش تر بردن مرزهای دانش مهندسی .  

هفت - پروفسور تاکا را در دانشگاه دیدم و از او بابت بازدید تشکر کردم . گفتم: دیدن ترکیب این سه سیستم سازه ای به طور همزمان برای من برای اولین بار بود . با کمال تواضع گفت : برای خود من هم این یک شروع بوده .

آخر - فرمولهایی هست که با آن مگاتراس و بلت تراس طراحی می شوند . فرمولهایی هست که با آنها سیستم جداساز لرزه ای Base Isolation طراحی می شود . اینها محصول دانش بشر است . فرمولهایی که عمدتا توسط پژوهشگران همین چند دهه اخیر بسط و توسعه یافته است . اما فرمولهایی هم هست که با آنها «ساختاری» طراحی می شود که در آن آقای پروفسور تاکا طراحی می کند ، شرکت تاک ناکا اجرا می کند و آقای ناکامورا بهره برداری می کند . ساختاری که در آن دعوا نمی شود . زد و خورد شکل نمی گیرد . پروژه ، «حرکت» می کند . ثابت نمی ماند . مثل مجموعه برج های انتهای اتوبان همت ۱۶ سال طول نمی کشد. ۵ بار مجری طرح عوض نمی شود . دو بار پیمانکار خلع ید نمی شود . این فرمولها را نمی شود در کتابها خواند . فرمول طراحی مگا تراس را شاید بتوان در کتاب و ژورنال پیدا کرد .(۱)(۲)

۱- به نظر می رسد که نگاه به موضوع تکنولوژی در ژاپن نگاهی است که مسیری متفاوت با بسیاری کشورهای تکنولوژیک پیموده است . جذب تکنولوژی(به مفهوم فن آوری از غرب) و بسط آن با شیوه های سنتی.  این روزها در آزمایشگاه ما کتاب طراحی پلاستیک (Plastic Design) نوشته بیدل Beedles (که کتابی شناخته شده برای تمام مهندسین سازه در دوره های کارشناسی ارشد است ) تدریس می شود . نکته این است که این کتاب هر دو ترم یک بار با شیوه حوزه های علمیه و به شکل تدریس طلبگی در حوزه های قدیم خودمان تدریس می شود . هر جلسه کلاس، چنین است که استاد و شاگردها در یک حلقه می نشینند و هر کس یک پاراگراف را می خواند و برای دیگران توضیح می دهد و استاد توضیحات تکمیلی می دهد . تدریس با وایت برد و تخته سیاه در کار نیست . یکی از مهمترین درس های مهندسی سازه به شیوه کاملا سنتی تدریس می شود چون باور این است که درک مفاهیم این درس خیلی مهم است . پروژه هایی چون پروژه مذکور «میوه» و محصول سیستم آموزشی هستند و ریشه ها، همچون ریشه های درخت پنهان است . ریشه ها ترکیبی است از سیستم غرب و سیستم سنتی .  مبتنی بر یک آگاهی عمیق . پروژه ای که مهندس طراح جرات می کند تا این سطح از خرق عادت را در طراحی اش بکار بندد محصول یک سیستم فکر شده و مهندسی شده است .

استادی که طی این سه سال گذشته بیشتر از بقیه با او در دانشگاه سر و کار دارم در این مدت مرتب تاکید داشت که تو «فرمول ها» را «عمیق» مطالعه نمی کنی و برای درک فرمول ها فکر می کنی که تنها آشنایی ات با فرمول و پارامترهایش کافی است در حالی که فرمول را باید حس کنی و تو تنها Surface ی از فرمول را می فهمی .(!؟) این واژه Surface را بار اولی که شنیدم متوجه شدم که مفهوم اینکه می گویند فلانی قشری است چیست ؟ تنها لایه ای ، Surface ی ، قشری از مفهومی را فهمیده ... درک عمیق تر فرمول ها ترجیع بند کلام او و گفتگوهای میان ماست . اینکه چقدر در جستجو کردن ها و نگاه کردن ها به دنبال لایه های زیرین باشیم بسته به حوصله و صبر و تعمق دارد . باز چه زیبا و متناسب می گوید مولوی عزیز ما آنگاه که محاوره تند میان مرد صفرایی و مردشکرخای را بیان می کند :

دو سه سطر است، که می خوانی ز سر تا پا و پا تا سر

دِگر کاری نداری تو وگرنه  پا و سر چِبوَد ؟

(لینک غزل)

۲- یک بار تصاویری از یکی از پروژه های اجرایی در ژاپن را برای یکی از اساتید ایتالیایی ( پروفسور ماززولانی چهره بین المللی و استاد مشهور سازه در ایتالیا) فرستادم . جواب داد که خیلی خوب و عالی و ... اما  در ایتالیا ما فکر این که سازه را با این کیفیت اجرا کنیم را هم نمی کنیم . این سطحِ اجرا مختص ژاپنی ها با ماشین آلات و امکانات صنعتی آنهاست . ما در ایتالیا به «سطوح متوسط تری » از کیفیت و اجرا فکر می کنیم . مقصود اینکه منظور از نوشتار فوق هم این نیست که باید به دنبال اجرای مگا تراس باشیم ، که به گمانم درک ساختارها مهم تر از درک تکنولوژی  طراحی مگا تراس است .