زندگی در هارمونی

امروز ۱۷ ژانویه مقارن است با سالگرد زلزله کوبه . این زلزله که در افواه مردم به Kobe Earthquake و در متون و مقالات تخصصی تحت عنوان Great Hanshi-Awaji Disaster شناخته می شود در ساعت ۵:۴۶ بامداد سال ۱۹۹۵ رخ داد و در اثر آن ۶۴۳۴ نفر شهروند ژاپنی کشته شدند . سحرگاه امروز مراسم گرامیداشت یاد کشته شدگان این زلزله در یکی از پارکهای واقع در بخش مرکزی شهر برگزار شد و در سرمای سحرگاهی ، شهروندان با شمع هایی به شکل ۱ و ۱۷ (نماد ۱۷ ژانویه) گرد آمدند و دقایقی را به یاد عزیزانشان سکوت نمودند.

زلزلۀ کوبه بزرگترین زلزله ای بود که پس از چند دهه در ژاپن، منجر به کشته شدن تعداد زیادی از مردم شد. این یکی از مهمترین ویژگی های این زلزله است. مهمترین زلزله ای که پیش از زلزله کوبه رخ داده و باعث کشته شدن تعداد زیادی از مردم شده بود هفتاد و دو سال قبل در سال ۱۹۲۳ در شهر توکیو اتفاق افتاده بود(زلزله کانتو). در اثر آن زلزله نزدیک به یکصدوسی هزار نفر کشته شدند.(لینک) پس از آن فاجعه عظیم، ژاپنی ها جهاد بزرگی در زمینه آموختن علم مهندسی زلزله و سازه را آغاز نمودند و در راه ایمن سازی شهرها و سازه هایشان دستاوردهای بسیار کسب نمودند. اما برای دولت ژاپن قابل پذیرش نبود که ۷۲سال بعد از فاجعه توکیو، و پس از صرف بودجه و انرژی زیاد در راه ایمن سازی شهرها، یک زلزله بتواند در عرض چند دقیقه حدود ۶۵۰۰ نفر از شهروندان را به کام مرگ کشد. با وجود اینکه بزرگای زلزله کوبه ۷.۳ بوده (یعنی حدودا ده برابر بزرگ تر از زلزله بم) ، اما کشته شدن حدود ۶۵۰۰ نفر قابل پذیرش نبود و لذا تغییرات جدی در استانداردهای لرزه ای ژاپن پس از این تاریخ، صورت گرفت.^(۱)

در اثر این زلزله بخش زیادی از تاسیسات شهری کوبه آسیب دید و بخشی از شریانهای حیاتی همچون برق و آب و گاز تا مدتی قطع بود. مشکل برق به سرعت حل شد ، اما آب به مدت حدود دو هفته قطع ماند و برای بازسازی بخشهای آسیب دیده شبکه گاز، زمان زیادتری صرف شد. همچنین این زلزله مقارن بود با زمانی که پل آکاشی(Akashi-Kaikyō Bridge 明石海峡大橋)، بزرگترین پل معلق جهان، در دست ساخت بود . کانون زلزله که در کف دریا و در مجاورت این سازه عظیم واقع بود، باعث شد تا بستر کف دریا شکاف خورده و در اثر این شکاف، پایه های این پل عظیم یک متر از یکدیگر دور شوند . این اتفاق، چالشی عظیم در روند احداث این بزرگترین پل ساخت بشر را شکل داد.(لینک مطلب در خصوص پل آکاشی)  

در واقع می توان چنین گفت که این زلزله بخشی از حافظه تاریخی مردم این منطقه از ژاپن شده است . همه چیز در شهر کوبه به نحوی به زلزله مرتبط شده و نمادها و سمبل های متعدد شهری در این باب ساخته شده است . 

امروز صبح در سرمای سحرگاهان یک بار دیگر شمع ها روشن شدند تا نشانی باشند از روشنی خاطره رفتگان . مراسم با همان سکوت و آرامش که مشخصه مردم کشور ژاپن است برگزار شد و شرکت کنندگان همه شمع در دست ، دقایقی به یاد عزیزان خود سکوت کردند.

 با دیدن اشک در گوشه چشم برخی حاضران با خود فکر می کردم که تلخی این رویداد طبیعی تا کی و چقدر در ذهن و روح آدمی می ماند؟ شانزده سال پیش زلزله ای عظیم آمده و رفته و هنوز تالم خاطره آن رخداد در درون خانواده ها باقی مانده و با آنان همراه است. زمانی آن شاعر بزرگ پارسی گوی در تصویرپردازی های شگرف کلامش چنین زیبا و ظریف جوهر کلام را پرداخت که:« سعدی به روزگاران مهری نشسته بر دل / بیرون نمی توان کرد الاّ به روزگاران»؛ اما گویی باید جناب سعدی علیه الرحمه را خطاب در داد که گویی گذشت روزگاران هم تالم چنین آلامی را کاستن نمی تواند.

نکته بسیار مهم در باب این زلزله کوبه ، رویکرد و نحوه مدیریت ژاپنی «پس از» بروز این رخداد تلخ است. زلزله آمد و رفت ، و آوار بر سر عده ای خراب شد و آواربرداری به تلاش و تکاپوی بسیار صورت گرفت . اما حاصل این تکان زمین، صرفا مرگ عده ای نشد . زلزله کوبه سه دستاورد مهم برای کشور ژاپن به همراه داشته است . حاصل این زلزله اولاً  بازنگری در استانداردهای طراحی  و ثانیاْ مستندسازی تجارب زلزله در قالب احداث موزه زلزله بوده است . اما علاوه بر این دو مهم، احداث بزرگترین میز لرزه ای جهان توسط شرکت میتسوبیشی در مجاورت شهر کوبه نیز یکی از دستاوردهای این رخداد تلخ است . مرکز E-Defense که پس از این زلزله و طی سالهای ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۵ احداث شده، بزرگترین مرکز مطالعاتی جهان در حوزه مهندسی زلزله و سازه است . امکانات این میز بسیار فراتر از امکانات میزهای لرزه ای موجود در سایر مراکز تحقیقاتی نظیر دانشگاه برکلی و ... است .(لینک مطلب در خصوص میز لرزه ای کوبه)

 در راستای مستندسازی تجارب زلزله، مدیریت ژاپنی تصمیم می گیرد که موزه ای در منطقه HAT Kobeشهر، احداث نموده تا مباحث مرتبط با زلزله کوبه به نحوی در آن ارائه شود که هم برای متخصصین و هم برای عموم قابل استفاده و بهره برداری واقع شود.(در خصوص این موزه پیشتر در این وبلاگ بحث مبسوطی تحت عنوان«موزه زلزله کوبه،موزه زلزله بم ؟» طی دو قسمت داشته ایم (لینک مطلب) که این بحث بعدها نیز در قالب مقاله ای در سومین کنفرانس بین المللی ژاپن شناسی تحت عنوان Kobe Earthquake Museum ارائه و در مورخ ۱۴نوامبر نیز از رادیوNHK بخش فارسی، پخش شد. اخیراً نیز معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، جناب دکتر ایازی ازاین موزه بازدید داشتند.) . این موزه تلاشی تحسین برانگیز است از ثبت تجارب زلزله. تلاشی که حتما باید در ایران ما و برای تجارب بم هم صورت می گرفت.

در بخشی از این موزه ، بازدیدکنندگان به سالن سینمایی هدایت می شوند که در آن، فیلمی پخش می شود از زبان دختری که در اثر زلزله زیر آوار می ماند ولیکن در جریان عملیات نیروهای امداد، از زیر آوار بیرون کشیده می شود . در حالی که او در جریان عملیات نجات زنده می ماند ، خواهر این دختر اما در زیر آوار می میرد. در این فیلم مروری می شود به شرایط شهر از نخستین لحظات و ساعات بعد از زلزله تا چند سال بعد از آن از زبان احساس این دختر نوجوان . همه ماجراهایی که بر این بازمانده زلزله گذشته، از زبان او روایت می شود. او ساعات اول پس از زلزله را شرح می دهد و به بازسازی شهر بعد از زلزله و کمک  های شهروندان به یکدیگر اشاره می کند . در پایان فیلم می گوید من به یاد خواهرم و به دلیل خاطرات عمیق ساعات ، روزها و ماههای پس از زلزله، در دانشگاه به رشته پرستاری رفته ام . جمله ای دارد که تعبیر خیلی دقیق و قابل تاملی است . می گوید :« پس از زلزله شهرمان را ساختیم به نحوی که شهری شود کامل و فضایی شود که بتوانیم در آن زندگی کنیم ؛ شهری که "امکان زندگی در هارمونی" را برای ما فراهم نماید.»

 زندگی در هارمونی تعبیر عمیقی است . زندگی در «تناسب ها» (Proportionality) امری است که محقق شدنش تنها با نگاهی جامع و همه سونگر به امر مدیریت شهری ممکن است . زندگی این هدیه الهی گواراست اگر، در فضای تناسب ها و توازن ها بگذرد.

تصاویری از مناطق بندری شهر کوبه

برخی نقاط این مناطق در اثر تکانهای زلزله با مشکل آبگونگی مواجه شدند

۱- واقعیت امر این است که ۶۵۰۰ نفر کشته با زلزله ای که بزرگایش ۷.۳ بوده آنهم در شهری مثل کوبه(ششمین شهر بزرگ ژاپن) واقعا عدد ناچیزی است و می توانسته یک «دستاورد» تلقی شود . (در مقام مقایسه،زلزله های مشابه در نقاط دیگر دنیا تلفات و کشته های بسیار بیشتری به همراه دارد). این امر با درنظر گرفتن این واقعیت که شهر اوساکا (قطب اقتصادی ژاپن) با حدود پنج میلیون جمعیت نیز دقیقا چسبیده به شهر کوبه است(همچون نسبت شمیران و تهران) پررنگ تر و جدی تر می شود. اما نگاه مدیریتی غیر از این بوده است . نگاه دولت این بوده که همین تعداد کشته و همین میزان خرابی نیز نباید رخ می داد . لذا بودجه کلانی به امر مستندسازی تجارب زلزله کوبه و تحقیقات پس از آن اختصاص داده شد تا این حادثه فرصتی شود برای آمادگی بهتر در برابر زلزله های آینده .