نه برای لقمه ای نان :

ناهار عبرت آموز

" نه برای لقمه ای نان " نام کتاب معروفِ ماتسوشیتا بنیانگذار شرکت پاناسونیک است . ماتسوشیتا را درخشان ترین کارآفرین قرن بیستم می دانند.در میان کارآفرینانی همچون هوندا،اکیوموریتا(بنیانگذار شرکت سونی)^(۱) كیشیرو تویودا (بنیانگذار شرکت تویوتا)^(۲)و ... امّا جایگاه ماتسوشیتا از دیگران متمایز است.او یکی از چهره های اصلی در هدایت معجزه اقتصادی ژاپن پس از جنگ جهانی دوّم بود.محصولات شرکت  " پاناسونیک " میلیاردها نفر را در سراسر دنیا صاحب لوازم برقی خانگی کرد.پیش از مرگش در سال ۱۹۸۹ کمتر سازمانی روی کره خاکی مشتریانی بیشتر از او داشت.

در ۲۰ سالگی پس از چندین سال سیم کشی برق و درحالی که تنها چهار کلاس سواد داشت کار خود را با ۱۰۰ ین سرمایه و با تاسیس یک کارگاه کوچک با کمک همسرش و برادر همسرش شروع کرد .پس از مدتی تولید و سعی در ابداع وسایل الکتریکی ، ثبت نام تجاری با مارک " ناسیونال " را انجام داد.در ۱۹۲۳ در سالگرد تاسیس شرکتش یک برنامه بلندمدت ۲۵۰ ساله را اعلام داشت ( ۲۵ برنامه ۱۰ ساله ) و ....

پس از جنگ جهانی دوم در سال (۱۹۴۷) او بجای استراحت دوران بازنشستگی بطور کامل ورشکست شد. شرکت را از وی مصادره کردند و کارخانه های وی در دیگر کشورها توسط همان کشورها، تصرف شد و او در این سن و سال با تمام بدهی ها رها گردید....

                                     ***********************

داستان زندگی ماتسوشیتا به قدری زیبا، جذّاب و پر فراز و نشیب است که در ارزیابی شتابزده و حوصله دوستان ، مجال پرداختنش نیست....

امروز ظهر ناهار را با مهندس سعید رجب زاده بودم. سعید دانشجوی سال آخر دکترای علوم و مهندسی صنایع شیمیایی ^(۳) است.تحقیقاتش در لابراتوار"Material process engineering " بیشتر بر ساخت Membrane  (غشا ) متمرکز است . پر کار و پرتلاش هر روز صبح تا حدود ۹ شب را در آزمایشگاه و با محلولهای گوناگون و آزمایشهای مختلف سپری می کند. گاهی فرصتی می شود تا ناهار را با او و مهندس صفاری با هم باشیم و صحبتی داشته باشیم راجع به روند کارها. 

اواسط ناهار سعید به پیرمردی سلام کرد . پیرمرد حدوداً هشتاد ساله می نمود و گذشت سالها بیش از هر چیز در چشمانش پیدا بود.خیلی مسن تر از پدر بزرگ من به نظر می رسید. گفتم عجیب است که در این کشور اساتید را تا این سن نگه می دارند و بازنشسته نمی کنند . پرفسور در این سن که رمق درس دادن ندارد و احتمالا برای تجربه هایشان بها قائلند که ... سعید خندید که این چه حرفی است می زنی ، ایشان آقای توشیکو(Toshihiko  Kitaura)هم دوره ایِ من است .با هم مشغول طّی دوره دکتری هستیم.با هم در یک لابراتوار و با یک استاد می خوانیم.ایشان البته یک سال و نیم بعد از من شروع کرده است.

-دکتری را در این سن شروع کرده است ؟؟!

سعید توضیح داد : ۵۲ سال پیش در دانشگاه کوبه و از همین دانشکده خودمان فارغ التحصیل شده است. پس از آن به مدت ۴۵ سال در شرکت NITTOD ENCO کار کرده است. یک شرکت بسیار بزرگ که فقط در ژاپن ۵۰ شعبه دارد. آقای توشیکو طی مدت ۴۵ سال در زمینه ساخت Membrane  (غشا ) جهت تصفیه آب فعالیت کرده است. ^(۴) پس از بازنشستگی مدتی در خانه بوده و به تعبیر خودش احساس بطالت می کند.لذا به شرکت MEISUI می رود و به عنوان مشاور طرحهای آن شرکت فعالیت می کند.طی هفت سال گذشته که مشاور این شرکت بوده ،جهت انجام آزمایشها به لابراتوار ما(دانشکده خودش!) رفت و آمد داشت. به تعبیر خودش فعالیت و حضور در کنار جوانها به او انرژی جوانی می دهد. آقای توشیکو یک سال و نیم پیش تصمیم گرفت دوره دکتری خود را در همین لابراتوار شروع کند.اکنون با چنان جدیتی کار می کند که باید گفت به تمام معنی کلمه درس می خواند.نکته مهم بهره ای است که ما از حضور چنین فردی در لابراتوارمان می بریم.بهره از سالها تجربه حضور در صنعت .

دوباره پیرمرد را نگاه کردم .آقای توشیکو  . این بار اما با نگاهی دیگر .نگاهی سرشار از احترام. گفتم می خواهم با ایشان حرف بزنم. ادامه ناهار را برویم تا از همصحبتی با او بهره برم.غذا را برداشتیم و به پیش ایشان رفتیم.

با آقای توشیکو هم صحبت شدیم. خیلی گرم ،مهربان و صمیمی از کشورم پرسید و از رشته و کارهایم. جالب اینکه ایشان ناهار را با آکی هیتو  (Akihito) می خوردند. یکی از هم دانشکده ای های سعید. دانشجوی سال دوم فوق لیسانس . پیرمردی ۷۶ ساله و جوانی ۲۴ ساله با هم .^(۵) چیست رمز این معنی و چیست انرژی محرّک اینگونه رفتار ؟ نوع نگرشِ یک انسان چگونه باید باشد و تفکّرش حول چه مداری باید در گردش باشد که این سان مثبت اندیش و مثبت گرا باشد؟ احساس خستگی در من چرا باید باشد وقتی که در این عالم خاک، این نوع نگاه تحسین برانگیز به زندگی هست. آیا نگاه ما به زندگی صحیح است؟ آیا گمان می کنیم امثال ماتسوشیتا فقط در کتابها یا افسانه ها بوده اند؟ نه ،کنار دست ما اگر نگاه کنیم هستند.و بی شکّ گردش چرخهای تولید ، صنعت و اقتصادِ پویا برمبنای وجود این نوع نگاه است.

عصر که به خانه بر می گشتم به یاد صحبت فوق العادۀ ماتسوشیتا در " نه برای لقمه ای نان " بودم. سال ۱۳۸۰ و در جمع همکاران شرکت یادمان سازه این جملات را خواندم وچقدر مهندس زرکوب به وجد آمده بود. آنجا که ماتسوشیتا می گوید :"من در ۹۰ سالگی ام ولی هر روز صبح این شعر را با خود زمزمه می کنم:

جوانی ، جوانی در دل است

جوانی برای آنانکه پر از ایمان و امید هستند ، جاودان است .

 و چالش های هر روز تازه را ،

 با دلیری و اعتماد ، شاد باش می گویند و می پذیرند ...

                                         ***************

سیمون ، برنده نوبل ادبیات جملات مسحور کننده ای دارد. جملاتی که چون گوهری تابنده است : ..." عظمت انسان در این است که زندگی خود را دوباره بیافریند؛ آن چه به او داده شده است، باز سازی کند....با کار ، حیات طبیعی اش را ایجاد می کند. با دانش با نشانه ها ، جهان را می سازد. با هنر، در میان جسم و جانش هماهنگی به وجود می آورد...

   جانی که بخشند دیگر نگیرند ،مرگ است صیدی تو در کمینی

                                            صورتگری را از من بیاموز ، شاید که خود را باز آفرینی

   بینی جهان را خود را نبینی ،تا چند جانا غافل نشینی

                                           بیرون قدم نه از دور آفاق ، تو بیش از اینی تو پیش از اینی

                                                                                                     اقبال لاهوری 

   ۱-برخلاف ماتسوشیتا ،  آکیو موریتا (AKIO MORITA ) بنیانگذار سونی (در 26 ژانویه سال 1921 ) از خانواده ای مقتدر و متمول زاده شد. با آنکه پدرش انتظار داشت او به عنوان فرزند بزرگ خانواده پای در راه او گذارد و تجارتخانه او را در حرفه صنایع نوشیدنی اداره کند اما «آکیو» از همان کودکی به وسایل الکتریکی و صوتی علاقه مند بــــود و می خواست بداند اشیاء چگونه کار می کنند. رویای او ساخت یک گرامافون الکتریکی بود. به همین دلیل رشته فیزیک را در دانشگاه اوساکا برگزید.

 موریتا در 25 سالگی و در سال 1946 شرکت خود را با نام «شرکت مهندسی مخابرات توکیو»(TOTSUKO ) با 500 دلار سرمایه (190.000 ین) و 20 نفر تاسیس کرد. محل فعالیت شرکت طبقه سوم یک ساختمان نیمه مخروبه ناشی از جنگ جهانی دوم و در منطقه منهدم شده ای قرار داشت که تمامی دیوارهای بتونی آن شکافهای عمیق برداشته بود... داستان شکل گیری شرکت سونی نیز بسیار جذاب است اما کارِ ماتسوشیتا، کارستانی دیگر بوده است.

۲- كیشیرو تویودا نیز برخلاف ماتسوشیتا در یک خانواده ثروتمند زاده شد. پدرش ،ساكیشی تویودا مدیرعامل و صاحب یک کارخانه بافندگی بود.كیشیرو پس از فارغ التحصیلی در رشته مهندسی مكانیك از دانشگاه توكیو ،دركارخانه پدر مشغول به كار شد اما همه توجه و همت او صرف تولید موتور خودرو شد. در سال ۱۹۳۰ كیشیرو تحقیق بر روی موتورهای گازوئیلی را آغاز كرد و سه سال بعد بخش خودرو را در قسمت كوچكی از كارخانه ریسندگی پدر راه انداخت... در سال ۱۹۳۵ اولین كارخانه خودرو تویوتا آغاز به كار كرد و سال بعد لوگوی تویودا به تویوتا تغییر یافت. یك سال بعد یعنی سال ۱۹۳۷ شركت تویوتاموتور به طور رسمی افتتاح شد. بدین ترتیب یكی ازموفق‎ترین كارخانجات ریسندگی ژاپن در بین دو جنگ جهانی با تغییر گرایش، به كارخانه خودروسازی تبدیل شد. تلاش و همت كیشیرو تویودا باعث شد كه از دل كارخانه پدر، كارخانه جدید تأسیس شود....

۳-Chemical Science and Engineering

۴- Membrane  کاربردهای بسیار متعددی دارد که یکی از آنها ساخت فیلتر جهت تصفیه آب است.

۵- در لابراتوار خودمان آقای هوجو را دیده بودم.آقای هوجو مالک و مدیرعامل یک شرکت بزرگ ساختمانی در اوساکاست.با ۵۵ سال سن و به رغم حضور در بخش خصوصی، دوره دکتری را در لابراتوار خودمان می گذراند.نه کارمند بخش دولتی است که مدرک دکتری برایش پایه و اضافه حقوق بیاورد و نه کسب و کار شرکتش را مدرک دکتری رونقی دیگر می دهد و نه ژاپن چون کشور عزیزم مدرک زده است که نبودش نقصی به حساب آید.امّا جدّیتش در خواندن و تلاشش برایم حیرت آور بود.

 آقای هوجو ۳۱ سال پیش فوق لیسانسش را از دانشگاه کوبه گرفته است. از دنیای کامپیوتر فقط word و کمی هم power point را بلد است.اما پیگیریهای جدّیش باعث می شود که دانشجوهای جوان لابراتوار در تنظیم گزارشها و تمام مراحل آنالیز سازه با او همراه بوده از هیچ کمکی دریغ نورزند. نکته جالبی که اساتید می گویند اینکه : آقای هوجو "واقعا" تلاش می کند و " جدّا " درس می خواند.

اما دیدار پیرمردی زنده دل با بیش از بیست سال سن بیشتر از آقای هوجو و دانشجوی دکترای علوم و مهندسی صنایع شیمیایی جدا شعف انگیز بود . 

* توضیح: این نوشتار بنا به لطف و محبت دوستان ، در مورخ ۱۰/۲/۱۳۸۸ در سایت ارزشمند و فرهنگی اطلاع رسانی حوزه کتاب :  " کتاب نیوز " منتشر شد.