مدینه ای تمثیلی

«بخارا» جدّی ترین و بهترین نشریه کشورمان در حوزۀ هنر و فرهنگ است که به رغم سُمومِ خزان نشریات فرهنگی٬هنری کشور ^(۱) «از عمری طولانی نیز» برخوردار شده است. مباحث ارزنده این نشریه از قلم اصحاب و بزرگان وادی هنر و فرهنگ امروز ایران زمین - که عمدتاً هم گمنام هستند - همچون زلال آبی است برای مشتاقان حدیث حکمت و هنر خصوصاً در این آشفته بازار که همه بیشتر از سیاست می گویند و می شنوند و شنیدن کلام نو و ناب در عرصه هنر امری سخت یاب است. لذا هر نوبت شماره های جدید بخارا را دوستدارانش بسیار محترم شمرده و مطالب اهل قلم را با شوق به نظاره می نشینند.

نوشتار دکتر داریوش شایگان را در خصوص "شهر تهران" می خواندم .در این نوشتار شعف انگیز، تحلیل های دکتر شایگان در خصوص تهران تحت عنوان « آیا تهران مدینه ای تمثیلی است ؟» مطرح شده ،امّا پیش از پرداختن به بحث تهران، احساس و تحلیل ایشان راجع به «شهر» و خصوصاً شهرهای قدیمی انصافا جالب توجه و شورانگیز است. ^(۲)

ایشان به مفهوم «شهر» نه از دیدگاه یک معمار و شهرساز و یا حتی مورخ هنر ، که از دیدگاه متفکری آزاد پرداخته  و اشاراتی عمیق به شهرهایی چون اصفهان‌، کیوتو، پاریس ، استانبول‌، فلورانس‌، رم‌ و تولدو(Toledo)،دلفي‌ (Delphes)، بنارس‌، شهر ممنوعه‌،لوكسور(Luqsor)، ماچوپيچو(Machupicu) ، پالنكه‌(Palenque)،سن‌پترزبورگِ و ...داشته است. شهرهایی که به تعبیر ایشان مدينه‌هايي‌ تمثيلي‌ به‌ شمار مي‌روند . شهرهايي‌ كه‌ بار سنگينِ تاريخ‌ را به‌ دوش‌ دارند و بناهاي‌ پرعظمت‌ و باشكوه‌ تاريخ‌ بشريت‌ در آنها به‌ يادگار مانده‌ است‌. چند جمله ای از این نوشتار را با هم بخوانیم :

« اصفهان‌ صورتي‌ مثالين‌ معلق‌ در فضاي‌ رؤياست‌. درست‌ است‌ كه‌ امروز قرار است‌ راجع‌ به‌ تهران‌ صحبت‌ كنم‌، اما اجازه‌ دهيد پيش‌ از سخن‌ گفتن‌ درباره‌ تهران‌، كه‌ زادگاه‌ من‌ است‌، چند كلام‌ درباره‌ "شهر" از منظر خيال‌ خود بگويم‌.

......اما از اين‌ همه‌، دريافتم‌ كه‌ فضا و شهري‌ كه‌ به‌ آن‌ تجسم‌ مي‌بخشد، از سر تصادف‌ پديد نمی‌آيند؛ كه‌ در پشت‌ اين‌ دگرگونی‌ها، روحی هست‌ كه‌ آنها را «مُتمثل»‌ می‌كند، جانی‌ هست‌ كه‌ به‌ آنها صورت‌ می‌دهد و بينشی‌ كه‌ به‌ آنها زندگي‌ می ‌بخشد. فهميدم‌ كه‌ ميان‌ سكونتگاه‌، يعني‌ فضای‌ ساخته‌ شده‌، كه‌ شهر نيز از مصاديق‌ آن‌ است‌، و فضای ذهني‌ پيوندهای‌ متعددی‌ وجود دارد و نمی توان‌ يكي‌ را بي‌توجه‌ به‌ ديگری تغيير داد و مآلاً فضای ذهنی‌ است‌ كه‌ سكونتگاه‌ و روح‌ يك‌ شهر را شكل‌ و ساختار مي‌دهد. »

*************

این نوشتار تامل برانگیز  را در بخارا^(۳) در اینجا مطالعه نمایید.

۱-برگرفته از بیت حافظ:    از این سُموم که بر طرف بوستان بگذشت   

                                 عجب که بوی گلی هست و رنگ نسترنی

۲- دکتر داریوش شایگان فیلسوف ایرانی است که هم اکنون مقیم کشور فرانسه و شهر پاریس است . وی مطالعات گسترده و تاملات عمیقی در خصوص تمدنها داشته و کتابهای متعددی نیز به زبان فرانسه نگاشته که عمده آنها به فارسی ترجمه شده است . وی در آثار خود تلاش کرده که وضعیت کشورهای شرقی را در برابر تجدّد توضیح دهد. به نظر وی این کشورها در وضعیت « نه هنوز» و « دیگر هرگز» هستند ؛ یعنی در وضعیتی بینابین قرار دارند. آنها بین « نه هنوز » و « دیگر هرگز»، یعنی بین مدرنیته ای که در حال استقرار است ولی "هنوز" کاملا جذب و پذیرفته نشده و سنتی که در حال فروپاشی است و "دیگر هرگز" در شکل نخستین خود تجدید نخواهد شد، به سر می برند. این وضعیت به این کشورها ویژگی خاصی می دهد و آنها را چند هویتی می نماید .

۳- نوشته های دقیق و جالب دکتر هاشم رجب زاده استاد و مدرس زبان فارسی دانشگاه اوساکا در خصوص ژاپن را نیز می توانید در بخش "یادداشتهایی از ژاپن" بخارا ملاحظه نمایید. هر چند که خواندن اینترنتی این نشریه ارجمند را اصلاً توصیه نمی کنم . بهترین کمک به آثار هنری فاخر ، "خرید" آنهاست . در این اوضاع که تولیدات ناب فرهنگی به شدت با سردی استقبال مخاطب مواجهند و به سختی نفس می کشند ، حتی یک جلد خرید یک کتاب و مجله ، برای تولیدکنندگان آنها تاثیرگذار است. در فضای فعلی جامعه، پرداخت مبلغ شش هزار تومان برای یک مجله به هیچ وجه قابل پذیرش نیست ، حال آنکه برای پیتزا هست. دریغ.