" پل آکاشی" ،بلندترین پل معلّق دنیا

نمادی از قدرتِ مهندسی ، ثروت یا رفاهِ اجتماعی؟

همیشه فکر می کردم اولین کارم پس از ورود به ژاپن بازدید از "پل آکاشی " (Akashi-Kaikyō Bridge یا 明石海峡大橋 ) خواهد بود. پیشتر از این شاید هیچ وقت فکر نمی کردم که زمانی در شهر کوبه و دقیقاً مجاور این پل عظیم زندگی کنم. دیروز پس از شش ماه توفیق بازدید از این پل حاصل شد! فشردگی شدید وقت به دلیل تراکم کلاسهای ترم گذشته مانع از این مهم شده بود.

این پل از دو ویژگی مهم برخوردار است. اول اینکه بزرگترین دهانه معلّق را در میان پلهای دنیا داراست. طول کل پل ۳۹۱۱ متر است ، لیکن طول عرشه معلّقِ متصل به کابلهای آن ۱۹۹۱ متر می باشد. اما ویژگی دوم پل بروز زلزله بزرگ هانشین-آواجی در طول زمان ساخت پل بوده است.

درست پس از پایان کارهای اجرایی فونداسیونها و ستونهای عظیم واقع در داخل اقیانوس، و درست قبل از عملیات کابل اندازی ، زلزله بزرگ سال ۱۹۹۵ کوبه رخ داد. کانون این زلزله بزرگ، در مجاورت محل احداث پل قرار داشت . عدم بروز هیچ گونه خسارت جدّی سازه ای در بخش های اجرا شده ، نکته مهمی نبود .مساله چالش برانگیز این بود که در اثر زلزله شدید هانشین فاصلۀ فونداسیونها از یکدیگر به میزان یک متر افزایش پیدا کرد. تمام طراحی ها و محاسبات جهت پلی به طول ۳۹۱۰ متر انجام شده بود، لیکن دو فونداسیونِ ستونهای حامل عرشۀ معلق در اثر زلزله «یک متر» از هم دور شدند. داستان تدبیر بکار گرفته شده توسط طراح و تیم اجرایی این پروژۀ عظیم دوبار از شبکه چهار سیمای جمهوری اسلامی ایران نشان داده شده است.

نکته جالب توجه دیگر اینکه در طراحی سازه ،پیش بینی شده است که مردم بتوانند جهت بازدید به داخل خرپای عرشه پل رفته و علاوه بر بازید از بخش های مختلف سازه، از نمایشگاه واقع در داخل خود خرپای عظیم پل نیز بازدید کنند.

 امکان عبور مردم از درون خرپای اصلی پل و مشاهده سازه از نزدیک ، ابتکاری تحسین برانگیز است

یک مقایسه ساده نشان می دهد میزان فولاد بکار رفته در ساخت این سازه، پنجاه برابر میزان فولادی است که ما در روند ساخت سازۀ راس و دکل آنتن برج میلاد استفاده کردیم . مسحور عظمت این سازۀ پرشکوه، از تمام نقاط ممکن بازید کرده و مفصل از جزئیات عکس گرفتم . با وجود علاقه شخصی ام به بحث سازه و خصوصا" سازه های فولادی" ،اما در تمام طول بازدید یک سوال ذهن مرا رها نکرد و با من بود: داستان احداث این بزرگترین پل معلق دنیا چیست؟ دلیل صَرف چنین هزینه هنگفت و اجرای چنین پروژه پر چالشی چه بوده است؟

***************************

می توان گفت کشور ژاپن از چهار جزیره اصلی تشکیل شده است. ۳ جزیره بزرگ و یک جزیره کوچک.به ترتیب از شمال به جنوب عبارتند از :

۱- جزیره شمالی: هکایدو

۲- جزیره مرکزی(اصلی ) : هُن شو (توکیو و اُوساکا در این قسمت واقع شده اند)

۳- جزیره کوچک:شی کُکو ( به معنی چهار ملت) که مجاور قسمت شرقی جزیره مرکزی واقع شده است.

۴- جزیره جنوبی: کی یوشو

می توان گفت قطار در کشور ژاپن جزئی از زندگی مردم و خطوط ریلی، برقرار کننده اتصال نقاط مختلف این کشور مدرن است.سرزمینی که نه به یمن برخورداری از ذخائر زیرزمینی ،بلکه به برکت ثروت حاصل از پرکاری مردم و صادرات شرکتهای بین المللی خودرو و الکترونیکش آباد شده است.خطوط متعدد قطار همچون تار و پودِ لباسِ تمدن این سرزمین است.جهت اتصال نقاط مختلف این کشور، طرحهای پرهزینه و بزرگ راه و راه آهن اجرا شده است.

همچنان که در نقشه فوق ملاحظه می نمائید، جهت اتصال جزیره کوچک یا  "شی کُکو" به جزیره اصلی : "هُنشو" سه پروژه تعریف و اجرا شده است:

۱-پروژه بزرگراه  Nishiseto : قسمت غربی جزیره کوچک را به جزیره اصلی وصل می کند.

۲- پروژه بزرگراهی Seto-Chuo : قسمت مرکزی جزیره کوچک را به جزیره اصلی وصل می کند.

و ۳- پروژه بزرگراهی Kobe-Awaji-Narute : که قسمت شرقی جزیره کوچک را به مرکز جزیره اصلی وصل می کند.پل بزرگ آکاشی در این پروژه تعریف و بدین منظور اجرا شده است.

همیشه فکر می کردم چنین پروژه ای باید دو مرکز جمعیّتی مهم و شلوغ را به هم متصل کرده باشد.اما قابل باور نبود که  این پروژه سومین راه دسترسی مردم جزیرۀ کوچک "شی کُکو" به جزیره "اصلی (هُنشو ) " است .

با دقت در نقشه می بینید که بین جزیره کوچک "شی کُکو" و "جزیره اصلی ژاپن" ، یک جزیره بسیار بسیار کوچک به نام آواجی نیز واقع شده است.جمعیت آواجی سی هزار نفر است. آیا  هدف از اجرای پل عظیم آکاشی ایجاد راه دسترسی برای مردم این جزیره بسیار بسیار کوچک بوده است ؟! آیا این پروژه نشانۀ بها دادن دولت به مردم یک جزیره سی هزار نفری بین "شی کُکو"و "هُنشو" بوده و اساسا آیا صَرف چنین هزینه هنگفتی منطقی است ؟ سازه ای با هزینه ای بالغ بر ۶/۳ میلیارد دلار معادل: بودجه یک سال تمام پروژه های راه و راه آهن وزارت راه و ترابری کشور ایران.

آیا احداث این سازه مسحور کننده و به استقبال اجرای چنین چالشی عظیم در کشوری زلزله خیز رفتن صرفا به خاطر تسهیل تردد مردم یک جزیره کوچک است یا سمبلی است از قدرت مهندسی، یا  نشانه ای خاموش از وجود ثروت در کشوری که با توسعۀ حیرت آور صادرات خود اینچنینن ثروتمند شده است؟ حتی اگر هدف جزیره آواجی نبوده باشد و هدف اتصال شی کُکو به جزیره اصلی بوده باشد ، بازهم با یک بررسی ساده کاملا واضح است که این پروژه توجیه اقتصادی نداشته و امکان احداث سازه با پیچیدگی های فنی کمتر و قیمت بسیار نازل تر (مثلا پل با چند دهانه) وجود داشته است.چرا که اساساً چنین سازه هایی را در نقاط خاص تر و با میزان ترافیک و تردد بالاتر احداث می نمایند .مثلا نقطه ای مهم در توکیو یا  اُوساکا و ... نه در مجاورت جزیرۀ آواجی ! 

در واقع در مشاهده این پل - حتی برای یک دانشجوی مهندسی سازه - بیش از آنکه دیدن هنر مهندسی سازه لذت بخش باشد ، اهتمام حاکمیت در اتصال جزایر آواجی و شی ککو به جزیره اصلی ژاپن سوال برانگیز است... 

اینها را از اساتیدم در لابراتوار دانشگاه پرسیدم .لبخند زدند و سکوت کردند...(؟!)

به یاد خاطراتم در دوران اجرای پروژه برج میلاد می افتم ... و اینکه تاخیرات پروژه هیچ وقت به خاطر مشکل نبودِ پول، نبود! بلکه نوع "نگاه مدیریتی" به اهمیتِ تسریع در اجرای طرح، می توانست تاثیر چشمگیری در کاهش زمانِ اجرا بگذارد. مدیریتی که صرفاً کارکرد اقتصادی را مدنظر نداشته و مسائل را با دیدی وسیع تر بنگرد.مدیریتی که باور داشته باشد یک سازه یا پروژه خاص می تواند فرای کارکردهای تعریف شده اش ، گویای خیلی مسائل باشد... و اینکه بارها و بارها خیلی از فامیل و دوستان از من می پرسیدند " آیا اصلا ساخت چنین برجی لازم است؟!.." 

آری نوع نگاهِ مدیریت و هدایت مدیریت در چگونگی اجرای طرحها مهمترین فاکتور است. پرسشی جدید در ذهن است :«آیا زمانی که سی و سه پل در اصفهان احداث شده بود ،لزومی به احداث پل خواجو نیز بود؟»^(۱) آیا این نیز نماد قدرت مهندسی آن زمان حکومت ایران بوده یا ثروت، یا اهمیت به رفاه اجتماعی؟ آیا این نشانه ای از وسعت دید و تفکر مدیران و برنامه ریزان شهری در آن زمان ایرانمان بوده است؟ احداث پل هایی که صرفاً سازه نبوده، بلکه به عنوان یک Landmark جزئی از تاریخ و هویّت یک منطقه می شوند...

چه دانم های بسیار است لیکن من نمی دانم ... ^(۲) (۳)

۱- سی و سه پلِ پر شکوهِ ما در سال ۱۰۰۵ هجری و پل خواجو در سال ۱۰۶۰ هجری احداث شده است.نام دیگر پل خواجو "راه شیراز " بوده است.

۲- مولوی ، کلیات شمس تبریزی، بر اساس تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، غزل ۱۸۵۵:

                چه دانم های بسیار است لیکن من نمی دانم                که خوردم از دهان بندی از آن دریا کفی افیون  

۳- در نوبتی دیگر و در وقتی مبسوط به بررسی ویژگیهای سازه ای این پل خواهیم پرداخت .