زلزله رودبار و گل سوسن چلچراغ؛

زلزله کوبه و توهوکو ؛ و شکوفه های ساکورا

گل سوسن چلچراغ ،( Lilium ledebourii)  ، یکی از زیباترین و کم یاب ترین گونه های گل سوسن است که در روستای «داماش» در ارتفاعات شهرستان «رودبار» یافت می شود . این گیاه كه نوع ایرانی آن زیبایی و شهرت بسیار دارد، از اواسط خرداد گل می دهد و گل های آن تا نیمه تیر ماه پایدار می ماند. گل ملی سوسن چلچراغ، تنها گلی است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .⁽¹⁾ زمانی که برای دیدن این گل زیبا به ارتفاعات استان گیلان رفته بودم ، در تماشای اوج ظرافت و کاردانی طبیعت در خلقت این گل ، گویی ناخودآگاه این اندیشه در خاطر می گذرد که شگفتا ! این گل زیبا در نزدیکی همان منطقه ای می روید که کانون زلزله ای بزرگ بوده است. زلزله ای که با بزرگای 7.3 در 31 خرداد ماه 1369 باعث جنبش زمین در این منطقه شده است . در حوالی همان منطقه ای که شاهد جلوه ای از جلوه های قدرت و به زعم ما ، خشم طبیعت بوده ایم ، اوج لطافت و نقش بندی طبیعت را نیز شاهدیم .

سالها پس از زلزله منجیل، زمانی که برای ادامه تحصیل در زمینه رفتار لرزه ای سازه ها عازم ژاپن بودم ، بر آن بودم که بتوانم به کوبه ، شهری که پنج سال پس از زلزله رودبار متحمل زلزله ای بزرگ شد بروم تا در خصوص نتایج تحقیقات ژاپنی ها بعد از زلزله مطالعه کنم . جغرافیای خاص کشور ژاپن و قرار گیری آن بر کرانۀ قاره ، باعث شده تا این سرزمین مستعد بروز انواع سوانح و بلایای طبیعی باشد. سرزمینی که در حافظه تاریخی خود ، گونه های مختلفی از خشم طبیعت را آزموده است. اما حضور در ژاپن ، و دیدار بهار زیبای این سرزمین گویی که بیننده را به وادی حیرت می کشاند. ساکورا ، این نماد کشور ژاپن ، در هنگامه دمیدن بهار ، بر سر و روی شهر ها می نشیند و گوشه گوشه خیابانها را با رنگ های سپید و صورتی خود غرق زیبایی می کند . در اولین دیدار ساکورا ، باز ناخود آگاه این فکر در خاطر گذشت که آیا این همان طبیعت است که زلزله کوبه را رقم زده است ؟ زلزله ای که در ساعت 5:45 صبح ۱۷ژانویه ۱۹۹۵ حدود شش هزار تن از شهروندان ژاپنی را به کام مرگ می کشد .

طی سالهای اقامت در کشور ژاپن ، شاید بیشترین مساله ای که در نحوه رفتار مهندسی عمران و سازه در این کشور جلب توجه می کرد موضوع باور عملی ژاپنی ها به زلزله با عنوان رفتاری از رفتارهای طبیعت است . همان طبیعتی که باران و سیل و خشکسالی را باید پذیرفت به عنوان رفتارهای پیچیده اش ، ما را بر آن می دارد که آماده و مهیا باشیم با همه این رخداد ها.  مهندسی عمران در ژاپن با مفهوم کیفیت در آمیخته است.

با این مقدمه بی مناسبت نیست که به مقایسه زلزله های منجیل 1369 در ایران و زلزله کوبه 1373 در ژاپن بپردازیم . هر دو زلزله باعث تلفات جانی شده و هر دو زلزله باعث بازنگری در استانداردهای طرح لرزه ای در هر دو کشور شدند . اما سوال اینجاست که چرا به رغم وجود استاندارد زلزله در ایران ، شاهد کشته های بسیار در زلزله بم حتی در ساخت و سازهای جدید هستیم اما در زلزله  با بزرگای 9 و سونامی عظیم 11 مارچ 2011  (20 اسفند 1389) ژاپن تعداد انگشت شماری از کشتگان مرتبط با زلزله اند ؟ پاسخ به این موضوع را بیش از آنکه در استانداردهای طرح لرزه ای جستجو کنیم ، باید در باور و تلقی جامعه نسبت به مقوله کیفی سازی جستجو کرد . باور عموم مردم به زلزله و اهمیت توجه به سلامت سازه در هنگام ساخت و کم نگذاشتن از صرف هزینه در این بخش ، و توجه ویژه مهندسین به کیفیت طراحی و اجرا .  

پس از زلزله 1369 منجیل در ایران آیین نامه 2800 به عنوان آیین نامه طرح لرزه ای در سراسر کشور ساری و جاری شد و پس از زلزله  1373 کوبه نیز ویرایش جدید استانداردها پس از مدت کوتاهی به مهندسین  ابلاغ شد. هر دو استاندارد دارای مشابهت های زیادی در نحوه محاسبه بار جانبی زلزله ، نحوه طراحی اعضا ، ضوابط خاک ، کنترل و بازرسی های حین ساخت و ... هستند ،  اما در یک نگاه اجمالی به دو پروژه ساختمانی در توکیو و شهر تهران ، می بینیم که کیفیت اجرا هنوز تفاوت های عمیقی دارد. حال آنکه بعضا قیمت تمام شده ساختمان در ایران و ژاپن تفاوت چشمگیری ندارد! پایبندی به تمامی ظوابط استاندارد در توکیو ، و سهل انگاری در کیفیت سازه در تهران را نباید در تفاوت استانداردها ، که در تفاوت رویکردهای ذهنی باید دانست .

این تفاوت عملکرد ها را باید در فرهنگ عمومی جامعه جستجو کرد. فرهنگ عمومی ما باید با وسواس بیشتری مصالح و سرمایه های خود را در احداث بنا ها صرف نماید .    

 . پی نوشت ها : 1- با توجه به نادر بودن این گل ملی، سازمان محیط زیست اطراف این زمین را حصار کشی کرده تا مراقبت های لازم برای نگهداری از این گونه گیاهی ارزشمند صورت پذیرد .

پی نوشت 2: این یادداشت در نشریه دانشمند ، خرداد ماه 1394 منتشر شد.