جوشش ایرانی

حمید عجمی کیست ؟ حمید عجمی از جلوه های جوشش ایرانی است . کسی است که در وادی خوشنویسی پس از آنکه ۲۵۰ سال خط جدیدی ابداع نشده بود ، خط جدیدی ابداع کرد و آن را «معلّی» نام نهاد. ۲۵۰ سال پس از آنکه در وادی هنر، بابِ ابداعِ خط جدیدی بسته شده بود ، آنچه که در درون این هنرمند ارجمند جوشید و همچون چشمه ای برون تراوید ، باعث شد تا  خط جدیدی ابداع شود که جلوه ای است از شیدایی و رهایی در قاب کاغذ .

این بیت سنایی نیک به خاطر می نشیند:

     سال ها باید که تا یک سنگِ اصلی زآفتاب             لعل گردد در بدخشان یا عقیق اندر یمن

امروز « مُعلّی » بی شک سرمایه ای بزرگ است برای ایرانیان . پیرایه ای است که ایرانیان بر قامت هنرِ فاخر افزودند و شگفتا که هنرشناسان و کارشناسان هنرِ خوشنویسی چنین می گویند که : "از ۱۹ خط عالم خوشنویسی، ۱۶ خط به صورت مستند ساخته و ابداع ایرانی هاست " و چه خوشوقت مردمانیم ما که در ایام زندگی ، دیدیم که «بازهم» خط دیگری توسط ایرانیان به منظومۀ کهکشان خوشنویسی افزوده شد. مثل داستان تولد یک ستاره . مثل داستان جوشش یک چشمه که می جوشد و دل صحرا را به زلال آب طراوت می بخشد.  

به جهت نمایشگاه اخیری که استاد عجمی در لندن برگزار نمود ، مصاحبه ای با ایشان انجام شده بود که در متن مصاحبه، این عزیز بزرگوار اشاراتی نغز داشت به هنر خوشنویسی در ایران و داستان تولد مُعلی .

حمید عجمی همچون سایر خوشنویسان دیار ایران زمین، خوشنویسی را با « نستعلیق» آغاز نمود و ورودش به کهکشان هنر خوشنویسی با صدای کشش های قلم نی، بر روی کاغذ، در تحریر مفردات نستعلیق آغاز گردید.

نستعلیق(۱) خط ایرانی و عروس خطوط اسلامی ، جلوۀ نهایتِ هوشِ ایرانی است. نهایت لطافت و ظرافت در ظرفیت های نستعلیق گنجانیده شده و بسیاری از خوشنویسانی که وارد عرصۀ این هنر می شوند تا سالهای سال غرقۀ دریای شگفتِ این هنر می شوند.

اما ، عجمی چنین شرح می دهد که : « زمانی آنقدر غرق در نستعلیق بودم و آنقدر در وادی آن تحقیق و تفحص و غور کرده بودم ، که غربتی وجود من را فرا گرفت و تا بدانجا پیش رفت که احساس کردم که دیگر تامین نمی شوم. پس از روزگاری چند در فضای این عزلت بود که گویا دری برویم باز شد و جرقه ای در ذهن ایجاد شد. سفارشی داشتم برای نوشتن کلمه « علی » برای ساختن یک تمبر. از آنجا شروع کردم که سعی کنم که کار جدیدی انجام دهم در عرصه خوشنویسی . کاری که در انجام آن نه تعلق خاطری داشته باشم به سنتِ گذشته ، و نه اکنون و نه آینده . و چنین شد که مُفرداتِ خط معلی و ریشه و بنِ آن پایه گذاری شد.»

خوشنویسان بر این اعتقادند که این هنر بر مبنای "دوازده اصل" بنیان نهاده می شود و نکته لطیف و ظریف ماجرا در اینجاست که دو مقامِ آخر از این دوازده قاعده و اصل عبارتند از : « صفا»  و « شان » . صفا را در معنی می گویند :(شادابی)؛ حالتی است که طبع را شاد و چشم را روشن سازد. و ترجمه و تفسیر شأن عبارتست از: (دل‌نشینی)؛ کیفیتی است از خط که چون پدید آید خطاط (خودِ خطاط ! ) به نگریستن در خط مجذوب شود و احساس خستگی نکند . گاه با خود فکر می کنم که شأنِ خط معلی  چقدر بوده است ؟!     

به بیانِ استاد عجمی ، « مُعلی وابسته به یک حقیقتِ آسمانی است. چیزی که سالها پیشینۀ مردم ایران زمین را پوشش داده است . ما ایرانیان برای هر کارمان یک خط داریم . در معماری، کمربندی که کتیبه هایش مثل یک حرز معماری را با آن صندوق می کنیم و می بندیم خط ثلث است. برای معماریمان از خط ثلث استفاده کرده و می کنیم . "خطی برای معماری و محراب نویسی". اگر قرار باشد در عرصۀ کتابت "شعر"ی بنویسیم خطی داریم به اسم نستعلیق . خطی که تمام هویت ما در اوست . برای تعشّق مان یک خط داریم به نام شکسته نستعلیق. -جالب است که- ما یک خط داریم صرفاً برای عُشاق . خطی داریم که برای نگارش دعا ابداع شده به نام نسخ و... »(۲)

***********

برخلاف برخی از اساتید و عزیزانی که در حوزۀ هنر گام می زنند ولی فقط از آبشخور منابع و "میراثِ سنتیِ هنر" طرف برمی بندند ، استاد عجمی نه تنها در حوزه "نقاشی-خط"، که در عرصه دیجیتال آرت (Digital Art) هم ورود دارد و آن را شعبه ای از شعبات هنر خوشنویسی اش می داند . لذا در کارگاه خلاقیت و آفرینشش از نرم افزارهایی چون فوتوشاپ یا نرم افزارهای حجمی هم بهره جسته و به خلق آثار هنری با استفاده از کامپیوتر می پردازد . این نشانی است از درک صحیح هنرمند از روند حرکت تکنولوژی . استفاده صحیح از مدرنیته .

***************

دریغ و صد دریغ که آنچنان غرقیم در وادی بحث های بی پایان عالم سیاست و یا نگرانی های تمام نشدنی حوزه اقتصاد که مجال و فرصتی برای  پرداختن به این دست از دستاوردهای فاخر حوزه فرهنگ و هنر با ما نیست ... دریغ است که نسل جوان ما بیگانه باشد  با « داستانِ پرمحاکاتِ نستعلیق تا معلی » . و بیشتر دریغ که صدای کامیبابی های ایرانی را نه از رسانه ایرانی ، که از رسانه های ولایت فرنگ باید بشنویم. (۳)(۴)

۱- اطلاعاتی کوتاه در باب خط نستعلیق در ویکیپدیا : "لینک" 

۲- شکسته نویس برجسته روزگار ما ، استاد یداله کابلی خوانساری است که برخی معتقدند سالها پس از سید گلستانه ، توانست خط شکسته را به کمال رسانیده و قدرت قلم او را در نگارش انحناهای شکسته را شاید تا سالهای سال دیگر کسی نخواهد داشت . مدتی کوتاه توفیق شاگردی این عزیز فرزانه را داشتم . ایکاش مجالی باشد تا روزی چند کلامی هم در باب این چهره ماندگار وادی هنر و شکسته نویسی های عاشقانه اش نگاشته شود .

۳-این مصاحبه توسط بی بی سی فارسی و در سرویس فرهنگ و هنر این شبکه (برنامه تماشا مورخ۱/۱۰/۱۳۹۰) پخش شد .

۴- شاید بتوان گفت که حضور "شودو" 書道 Shodo (خطاطی ژاپنی) در متن جامعۀ ژاپنی بیش از حضور نستعلیق در جامعه ایران است . نستعلیق به واقع دربر دارنده بخش مهمی از هویت ماست و باید بسیار بیش از این در میان ما و همراهِ با ما باشد . ژاپنی ها در هر مراسمی و بنا به هر بهانه ای ، گوشه ای از محل گردهمایی ها را اختصاص می دهند به محل نگارش Shodo (نگارش کانجی به شیوه سنتی و کهن) . اینکار اخیراً در برخی مناسب های فرهنگی کشورمان نیز صورت می پذیرد . هربار که برای بازدید از نمایشگاه های آثار هنری هنرمندان ژاپن در نمایشگاههای شودو می روم ، سوال بزرگ ذهنم این است که نکند در یک جامعۀ مبتلا به مدرنیته ، میراث فرهنگی خط و خطاطی ، زنده تر و جاری تر از جامعۀ من باشد . برای شناساندن میراث ارزشمندمان در حوزه خوشنویسی باید بکوشیم و این نوشتار ، تلاشی بود ناقابل و ناچیز در همین راستا. بضاعتی مزجات .

         نمونۀ شکسته نویسی اثر یداله کابلی خوانساری