بازدید از مدرسه ابتدایی ژاپنی و
خاطره ای از برج میلاد
در زمستان ۸۱ با هماهنگی آقای دکتر نورزاد استاد برجسته دانشگاه تهران،جمعی از اساتید دانشگاه توکيو به بازدید از برج میلاد آمده بودند . در قالب جلسه ای که با حضور مهندسینِ شرکت برگزار شد کلیات پروژه برج میلاد و برخی مسائل فنی طرح جهت میهمانان ژاپنی توضیح داده شد. میهمانان با علاقه بسیار به مباحث فنی و تشریح اجزاء مختلف برج گوش سپرده، سوالاتی مطرح شد. بعد از جلسه ، تعدادی از همکاران دفتر فنی به اتفاق میهمانان به بالای برج رفتند. در آن زمان کار بدنه بتنی تقریبا تمام شده و بازدید در سکوی تراز ۳۰۲ متر انجام می شد. با تفاق آقای مهندس زرکوب مجری طرح و مدیرعامل یادمان سازه(۱) و دکتر نورزاد در اتاق جلسه نشسته بودیم . مهندس زرکوب در قالب بحث، مطلبی قریب به این مضمون گفتند که : « ما بعد از جنگ صدام عجله کرديم ... آن زمان عجله داشتیم برای توسعه و لذا با شتاب به سمت راهسازي، سد سازی، توسعه صنعت، کارخانه ها و... حرکت کرديم. شاید توسعه منابع انسانی مقدم بود. آن زمان افرادی چون مرحوم عظیمی(۲) می گفتند که برای توسعه، باید بر مدارس ابتدایی تمرکز کنیم.» بعد ایشان اضافه کرد :« اگر آن زمان بر این مهم، بیشتر متمرکز شده بوديم ، امروز آن بچه ها در دانشگاه ها بودند و حال ما به قرارگیری در بستر توسعۀ پایدار مطمئن تر می بوديم. بی شک امروز بجای برج میلاد در وضعیت فعلی، برج سازان و توسعه آفرینان صنعتی می داشتیم.»
****************
در هفته آخر ترم ، با هماهنگی ادارۀ دانشجويان بین الملل دانشگاه کوبه ، به بازدید از يک مدرسۀ ابتدايی ژاپنی رفتیم.
به اتفاق سی دانشجوی خارجی از سی کشور مختلف با هماهنگی اداره دانشجویان بین الملل، به بازديد یکي از مدارس ابتدایی کوبه که از قبل هماهنگ شده بود رفتیم. دانشجویانی از کشورهای استرالیا، اسپانیا ،هائیتی ، آمریکا ، فیلیپین ، اندونزی ، برونئی ، تایلند، چین ، آلمان ،ازبکستان و ... . هر يک از ما به یکی از کلاس ها رفت . ناهار را با بچه ها خورديم و بعد از ناهار با بچه ها کلاسشان را تمیز کرديم ، چرا که در ژاپن کسی به عنوان خدمتکار مدرسه وجود ندارد و بچه ها از همان ابتدایی، بعد از نهار در زمان مخصوصی کلاس را تمیز می کنند. پس از شروع کلاس هر یک از ما در حد چند دقیقه توضیحاتی در خصوص کشورمان و مدارس ابتدایی اش برای بچّه های کلاس دادیم و آنها هم سوالاتی پرسیدند که برای من با توجه به زبان ژاپنی ضعیفم این قسمت برنامه کار سختی(!) بود .
در مجموع چهارنفر از بچه ها از معلم اجازه گرفتند و باهمان حالت ادب ژاپنی سوالاتی پرسیدند. یکی پرسید که طول دوره ابتدایی در ایران چندسال است؟ دومی راجع به اینکه بچه های شما ناهار را در مدرسه چطور می خورند پرسید (اینکه ناهار باخود می برند یا در مدرسه پخته می شود؟). سومی از جدا بودن دختر و پسر در مدارس ابتدایی ایران سوال کرد (؟!) .و آخرین سوال اینکه آیا شما هم در مدارس ابتدایی کشورتان اتاق کامپیوتر دارید یا نه؟! بعد برای ورزش به حیاط مدرسه رفتیم تا در تفریح و استراحت با آنها باشیم و بعد مجدداً در قسمت دوم کلاس شرکت کردیم.
من به کلاس چهارم رفته بودم.
سالها پیش مقاله ای از آقای حدّادعادل در این زمینه خوانده بودم. مقاله ای که ايشان به شکل مبسوطی در خصوص بازديدشان از یک مدرسه ابتدایی در ژاپن صحبت کرده بود.(۳) لذا شاید فکر مي کردم که تجربه چندانی در این بازدید نباشد. اما دیدنِ عینی مسائل در باورها و دیدگاهها بسيار تاثیر گذار است.
نکات مختلفی از بازدید به ذهنم می رسد اما مهمترین نکته، کارِ جمعیِ بچه ها در تهیه ،تدارک و توزیع نهار در کلاسهایشان بود که وِلوله ای از جنب و جوش در مدرسه ایجاد کرده بود. فضایی پر از تکاپو که همۀ دانشجویان را جداً به وجد آورده بود.
می توان گفت روح کار جمعی یا به تعبیر ژاپنی ها " ایشّشونی一緒に " از دوران ابتدایی است که به شکل جدّی در جامعه ژاپن ایجاد می شود . یک کار دسته جمعی جدی هرروزه، برای بچه ها که "خودشان" ناهار را بیاورند، با هم توزیع کنند، بعد با هم ظرفها را جمع کنند و بعد کلاسها و راهرو را " با هم " تمیز کنند. همۀ این کارها با یک نظم تعریف شده و دقیق . و علاوه بر تمرینِ کار جمعی ، ایجاد " روحیه تلاش" در کودکان ، که منتظر اینکه "کسی" غذا بیاورد ، کسی ببرد و فرد دیگری مدرسه را تمیز کند ، نباید بود.
کمد جارو ها در هر کلاس مجزّا بود. محل قراردادن دستمال گردگیری ، محل قراردادن خاک انداز و سطل ها همه تعریف شده و تعیین شده بود. نحوه جمع آوری پاکتهای شیر (به نحوی که قابل بازیافت باشد و لذا قبل از قراردادن در سبد زباله ها هر پاکت خالی شیر در سطل آب شستشو داده می شد) توسط بچه های کلاس چهارم ابتدایی انصافاً تحسین برانگیز بود.
* علاوه بر ناهار ، توزیع ظرفها ، شیر و حتی نارنگی بعد از ناهار نیز به عهده خود دانش آموزان است.
گردگیری از در و دیوار کلاس و حتی راهروها به صورت «جدّی» انجام می شد (یک کار دسته جمعی هر روزه)
یکی دیگر از نکات جالب توجه سازۀ ساختمان مدرسه بود . بعد از زلزله ۱۹۹۵ کوبه ، دولت ژاپن طی یک برنامه ملّی نسبت به مقاوم سازی سازۀ مدارس اقدام نموده است (البته تا کنون ۸۰٪ مدارس مقاوم سازی شده اند ). طبق برنامه مدیریت بحران که همه مردم از آن آگاهند، در صورت بروز یک زلزله بزرگ ، تا زمان رسیدن نیروهای امدادی مردم هر محله بلافاصله بعد از بروز زلزله در مدرسۀ محل جمع می شوند . در واقع مقاوم سازی مدارس به دو منظور انجام شده است :«حفظ جان دانش آموزان و هدایت مدیریت بحران پس از زلزله. »
مهاربندهای بکار رفته در یک سازۀ سه طبقه (؟)
**************
البته این کار ادارۀ دانشجویان بین الملل دانشگاه نیز کار ارزنده و جالبی بود . تنظیم برنامه توسط آنها دارای پیام بود. شاید به نحوی القاء همین معنی که پیشرفت و توسعۀ کشور ژاپن ریشه در روحیۀ کار جمعی است که از دوران کودکی و توسط سیستم آموزش و پرورش ایجاد می شود (بازدیدهای قبلی این اداره به دیدن نقاط تاریخی کشور ژاپن اختصاص داشت).
*****************
در بدو ورودمان از هر کلاس دو دانش آموز به استقبال آمده و در ورودی مدرسه، منتظر ما بودند. نامهای دانشجویان و اسم کشورشان را به کاتاگانا و انگیسی روی برگه هایی نوشته و نقاشی کرده بودند و این هم نشانه ای از اینکه برای بچه ها توضیح داده شده بود که چه کسی و از چه کشوری به کلاس شما می آید. نشانه ای از نظم و برنامه ریزی جدّی در همین بازدید ساده ... و انصافا برخورد بچه ها گرم و صمیمی بود و خلاصه که خاطره جالب و ماندگاری برای هریک از دانشجویان شد.
**************
تقارن این مطلب با خاطره ای که از دوران پرخاطرۀ برج میلاد در ذهن بود ، باعث نگارش این نوشتار شد. از آن سال زمان زیادی به سرعت گذشت و برج میلاد هم افتتاح شد اما جهت مراسم افتتاح از بسیاری از مهندسینِ طرح، که سالها زحمات جدّی کشیده بودند حتی دعوت هم نشد .نیروهایی که سرمایۀ اصلی حاصل از احداثِ چنین پروژه هایی هستند و ارزشی بیشتر از ارزش بتن و فولاد می بایست برایشان انگاشته شود .
بی شک بحث «مدیریت منابع انسانی» که امروزه جزء مهمترین و جدّی ترین مطالعات مراکز تحقیقاتی مطرح جهان است را، باید در برنامه های مدارس ابتدایی و سنین بسیار مهم کودکی مورد مداقّه قرار داد. محصولات آن را بعدها می توان در ادارۀ اجتماع برداشت کرد. موضوع فرهنگ و اخلاق اجتماعی مهم تر و اساسی تر از بحث صنعت و توسعه صنعتی یا اقتصادی است. به توسعه اخلاق اجتماعی و روحیه باهم بودن و با هم کار کردن باید در مدارسمان بپردازیم.(۴) روحیه «سازگاری با یکدیگر و با هم کار کردن ».
اکنون که بر خاطرات مرور می کنم می بینم بسیاری از اختلافات و مشکلاتی که در روند اجرای پروژه رُخ می داد ناشی از این بود که ما باهم کار کردن و با هم بودن را خوب بلد نبودیم. شگفت اینکه ایران زمین به عنوان کشوری سنتی و دینی («سنت» به مفهومی که افرادی مثل دکتر نصر بدان قائل هستند) در معرض آموزه های متنوعی از «اخلاقِ اجتماعی» قرار دارد. آموزه هایی که می گوید حتّی نماز صبحتان را هم در تاریکی سحرگاهان "با هم" (جماعت/ایشّشونی 一緒に) بخوانید و آخرین وصیت دستنوشتۀ امام اول شیعیان در اهمیت همسایه و هشدار به «احتراز از گسستن از یکدیگر».
شاید هنوز راه طولانی در توسعه «روحیه مدارا و سازگاری با هم» در پیش داریم ...
به امید تعالی سرزمینی که آب و خاکش قبلا شیخ بهایی، خوارزمی، ابن سینا، رازی ، حافظ پرورانده ولی سالهاست که لعلی از کان مروّت برنیاورده. اکنون کوششِ این آب و خاک(۵) در چه کار است ؟...
این روزها گاه این شعر را با خود زمزمه می کنم :
گمان مبر که به پایان رسید کارِ مغان
....هزار بادۀ ناخورده اندر رگِ تاک است (۶)
۱- آقای مهندس زرکوب بنیانگذار و ارائه دهندۀ ایدۀ احداث برج میلاد به شهردار وقت تهران در سال ۱۳۷۱بوده اند. ایشان پس از تاسیس شرکت یادمان سازه در سال ۱۳۷۳ و از زمان آغاز عملیات اجرایی طرح در سال ۱۳۷۶، تا سال ۱۳۸۲ مجری طرح بوده و زحمات بسیاری را در احداث یادمانِ تهران متحمل شدند.
۲- دکتر حسین عظیمی که برای سال ها چهره مطرحی در اقتصاد توسعه در ایران به شمار می رفت مقالات و سخنرانی های معروفی داشت که البته به برخی از آنها نقد هایی وارد است. همچنین یکی از انتقادات مخالفین به ایشان در برخی حوزه ها کلی گویی و عدم ارائه برنامه های مشخص بوده است .کتاب «مدارهاي توسعه نيافتگي در اقتصاد ايران» از آثار برجسته آن مرحوم است .ایشان در آثارش به اهمیت تمرکز بر آموزش در مدارس ابتدایی و توسعه قوه قضائیه تاکید زیادی می ورزید. در بهار ۸۲ به رحمت حق پیوست .روحش شاد .
۳- این مقاله آقای دکتر حداد عادل در کتاب علوم اجتماعی سال اول دبیرستان درج شده بود و شاید تنها مطلب به دردبخور آن کتاب بود.
۴- معمولا عُرف نیست که در پاورقی مطلب عکس قرار دهند! اما این تصویری بود که تا پیش از بازدید مذکور همیشه در لابراتوار برایم سوال بود. اینکه دانشجوهای دوره فوق لیسانس و دکتری، خود لابراتوار را جارو کشیده ، تمیز می کردند. قطعا وجود یک رفتار ارزنده اجتماعی محصول و معلول تفکر متفکرین برنامه ریز و سیستم جاری و ساری در مراکز آموزشی جامعه است. وقتی که به این دوستم (ناگاهاماسان)گفتم که از دیدن کار دانش آموزان در تمیز کردن کلاس تعجب کرده ام از تعجب من سخت متعجب شد. پرسید پس مگر کلاس درس را چه کس دیگری باید تمیز کند؟!
۵-غزلیات حافظ:لعلی از کان مروت برنیامد سالهاست کوشش خورشید و سعی باد و باران را چه شد؟
۶- این نوشتار را پیش از درج در وبلاگ در قالب ایمیل خدمت چند تن از دوستان و عزیزان ارسال کرده بودم که به واسطه محبت و پیگیری یکی از دوستان در روزنامه کیهان مورخ ۱۳/۱۲/۱۳۸۷ منتشر شد (البته بدون عکس).
* مطلب مرتبط در این وبلاگ :
--------------------------------------------------------------------------------------------
تصاویر دیگری از بازدید:
نوشته شده در جمعه ۱۳۸۷/۱۲/۱۶ساعت ۴:۱۹ ب.ظ توسط محمدرضا اسلامی
|
.JPG)
.JPG)
